Auteur: Dion Kramer
Waar Europese steden als Parijs, Rome en Madrid nog altijd worstelen met de handhaving van illegale vakantieverhuur, staat het Amsterdamse Airbnbbeleid als een huis. Dat schrijft universitair docent Europees recht Dion Kramer.
In Het Parool van donderdag 1 mei schrijft C. Kroon dat de hele omgeving profiteert van haar Airbnbverhuur. De lezersbrief komt vrijwel gelijktijdig met een hernieuwd charmeoffensief van het Amerikaanse platformbedrijf Airbnb, dat op sociale media een verwoede poging onderneemt Amsterdammers te overtuigen dat Airbnbverhuur niet verantwoordelijk is voor overtoerisme en schaarste op de woningmarkt.
Het lijkt een laatste sprong van een kat in het nauw. Na een jarenlange politieke en juridische strijd in Den Haag en Brussel staat het Amsterdamse beleid inmiddels als een huis en is het een voorbeeld voor andere Europese steden.
Toen Airbnb op het Europese toneel verscheen was het economische crisis en malaise op de Amsterdamse huizenmarkt. Airbnbverhuur, lichtend voorbeeld van de hippe deeleconomie, werd daarom met open armen ontvangen en zou passen bij het gastvrije karakter van onze stad. In 2014 haalde Amsterdam het wereldnieuws door een ‘Memorandum of Understanding’ te tekenen met Airbnb, waarbij onder meer afspraken werden gemaakt over de afdracht van toeristenbelasting.
Wijk vol Airbnb’s
Al vrij snel sloeg het sentiment onder Amsterdammers om. De onstuitbare groei van het massatoerisme kreeg vorm in het geratel van de bekende rolkoffertjes, die in woonwijken en trappenhuizen steeds verder van het centrum hoorbaar werden. Met name de illegale hotels waren een doorn in het oog van de gemeente. Toch al schaarse en dure woonruimte werd in rap tempo onttrokken voor Airbnbverhuur.
Een absurdistisch toppunt van deze gekte was een bericht in Het Parool uit 2017, over een bedrijf dat Amsterdamse huizen opkocht met als doel ‘de eerste Airbnbwijk van de wereld’ te realiseren (en nee, dit was ‘geen grap of stunt’). In 2019 werd inmiddels één op de vijftien Amsterdamse woningen aangeboden op Airbnb, tegen de hoogste prijzen van Europa.
Onder druk van een kritische gemeenteraad kwam SP-wethouder Laurens Ivens met een reeks maatregelen: een meldplicht in 2017, het maximum aantal verhuurnachten van zestig naar dertig in 2019 en een vergunningsplicht in 2020. Ook besloot het stadsbestuur miljoenen te investeren in handhaving en afschrikwekkend hoge boetes voor illegale verhuur op te leggen.
Pas de afgelopen twee jaar liep Amsterdam tegen serieuze juridische grenzen aan, toen eerst het ‘wijkenverbod’ en daarna het boetebeleid bij de Raad van State in strijd bleken met het evenredigheidsbeginsel.
Keiharde onderhandelingen in Den Haag
Verreweg de belangrijkste maatregel volgde echter in 2021, toen Amsterdam de platforms eindelijk kon dwingen registratienummers te vermelden bij alle woningen die zij op hun websites adverteren. Deze platformverplichting vereiste keiharde onderhandelingen in Den Haag, waar de landelijke regering werkte aan een ‘Airbnbwet’ maar daarbij de platforms buiten schot wilde houden. Handhaving via platforms bleek namelijk juridisch riskant in het licht van de Europese e-commerce-richtlijn (en op zich niet zonder reden). Er moest een onwaarschijnlijke alliantie tussen SP-Kamerlid Sandra Beckerman en VVD-Kamerlid Daniel Koerhuis aan te pas komen om de wet op dit punt te wijzigen.
Na stilzwijgend goedkeuren door de Europese Commissie kon Amsterdam middels het registratienummer eindelijk de geadverteerde woningen traceren om de bestaande regels te handhaven. Prompt daalde het aantal Airbnb-advertenties van 18.000 naar 4500.
Bovendien droeg een door Amsterdam aangevoerde alliantie van grote Europese steden bij aan de totstandkoming van een baanbrekende Europese Airbnbwet in Brussel. Steun kwam vanuit het Europese Hof van Justitie, dat oordeelde dat het bestrijden van een tekort aan betaalbare huisvesting een goede reden is om Airbnbverhuur te beperken.
Vanaf 20 mei 2026 moeten de nieuwe regels steden in de hele EU in staat stellen beleid te maken en dit daadwerkelijk te handhaven. Niet alleen dienen de platforms de noodzakelijke data te delen met lokale autoriteiten, maar ook naar ‘Amsterdams model’ het registratienummer bij advertenties te vermelden.
Bestuurlijk succes van Amsterdam
Misschien heeft C. Kroon – pleitbezorger van de corporate boodschap van Airbnb – een punt. Wellicht is het hypocriet dat de hotelindustrie kon blijven groeien en zijn kleinschalige en lokaal gespreide toeristenaccommodaties goed voor de stad. Hiertegenover staan echter de belangen van de buren, het bredere stedelijk belang en legio wetenschappelijke literatuur dat Airbnbverhuur koppelt aan gentrificatie, het verdwijnen van lokale ondernemingen en verdere druk op betaalbare huisvesting. Het essentiële verschil blijft namelijk dat Airbnbverhuur plaatsvindt in woningen die daar primair niet voor bestemd zijn.
Gelukkig leven we in een democratische rechtsstaat waarbij de gemeenteraad de Amsterdamse regels bepaalt en rechters deze toetsen aan hogere Nederlandse en Europese regelgeving. Wanneer Amsterdammers het inderdaad oneens zijn met het gemeentelijke vakantieverhuurbeleid en onze typische ‘Amsterdamse gastvrijheid’ willen vormgeven middels ‘meer persoonlijke Airbnblogeeradressen’, kunnen we daar volgend jaar over stemmen.
Terwijl steden als Parijs, Rome en Madrid tot op de dag van vandaag worstelen met de handhaving van illegale vakantieverhuur en Airbnbverhuur tot absolute recordhoogtes zien stijgen, heeft Amsterdam na jarenlange politieke en juridische strijd op meerdere fronten eindelijk de middelen in handen om überhaupt zo’n democratische keuze te maken. Dat is bepaald geen sinecure in een Europese markt gedomineerd door machtige techbedrijven, en mag stiekem best een bestuurlijk succes genoemd worden.
